Podróże

Madagaskar – państwo położone na wyspie Madagaskar w zachodniej części Oceanu Indyjskiego, u południowo-wschodnich wybrzeży Afryki. Madagaskar jest czwartą co do wielkości wyspą na świecie i pierwszą w Afryce. Na Madagaskarze przeważa hodowla i pasterstwo, występuje również rolnictwo prymitywne, plantacje roślin tropikalnych, eksploatacja drewna, zbieractwo, myślistwo oraz rolnictwo śródziemnomorskie. Występują dwie strefy roślinne: na północy suche lasy równikowe, a w centrum i na południu sawanny

Madagaskar z powierzchnią 587 040 km² jest 48. co do wielkości państwem na świecie, a sama wyspa jest czwarta co do wielkości. Państwo wielkością porównywalne jest do Kenii. Na wschodnim wybrzeżu przeważają niziny, które przechodzą w strome urwiska, centralna część w głównej mierze składa się z wyżyn. Na północy kraju Masyw Tsaratanana zbudowany z gór wulkanicznych (najwyższym szczytem wyspy jest wygasły wulkan Maromokotro 2876 m n.p.m.). Na zachodnim wybrzeżu wiele zatoczek i rozległych równin. Południe wyspy to region płaskowyżów i pustyń.

Wokół wybrzeży Madagaskaru znajdują się niewielkie wysepki: Europa, Juan de Nova, Glorieuses oraz atol Bassas da India, które podlegają francuskiej administracji. Są one przedmiotem sporu terytorialnego pomiędzy Francją a Madagaskarem, który rości sobie do nich prawa. Także przynależność rafy Banc du Geyser jest przedmiotem sporu między Madagaskarem, Francją i Komorami

Przypuszczalnie najstarsze wzmianki w źródłach pisanych o Madagaskarze pochodzą przypuszczalnie z I wiek, a w IV wieku wyspa była znana Arabom, w X wieku został przez nich opisany jako kraj Wag Wag. W XI wieku prawdopodobnie znali go też Chińczycy. Europejczycy poznali Madagaskar w XVI wieku.

Najwcześniejsze ślady człowieka na wyspie pochodzą z epoki żelaza. Zaludnienie falowo odbywało się od I wieku, gdy przybyła tu ludność pochodzenia malajsko-polinezyjskiego. Przed przybyciem Europejczyków gospodarka Madagaskaru trzymała się na handlu, realizowanym przez osiadłych na północy Arabów. W XIV wieku na wyspę przybyli przodkowie Merina, którzy osiedlili się w jej centralnej części. Od XV wieku nastąpił rozwój handlu niewolnikami.

Wśród Europejczyków jako pierwsi na Madagaskar przybyli Portugalczycy, którzy początkowo wykorzystywali wyspę jako przystanek w drodze do Indii. Od XVII wieku swoje wpływy wzmacniali Francuzi, traktujący wyspę jako źródło taniej siły roboczej na swoich plantacjach. Na przełomie XVII–XVIII wieku, konkurencję dla Francuzów stanowili piraci, wywożący niewolników. Po ich pokonaniu Francja, planując dalszą kolonizację wyspy, rozpoczęła zakładanie na wybrzeżach faktorii. Na przełomie XVIII–XIX wieku do zdobycia wpływów na Madagaskarze dążyła Wielka Brytania. W 1896 roku zaakceptowała jednak aneksję Madagaskaru przez Francję.

Pierwsze lokalne państewka na Madagaskarze tworzyły ludy Sakalawa (początek XVII wieku), Betsimasaraka (połowa XVII wieku) i Merina (przełom XVI–XVII wieku). Do zjednoczenia wyspy nie doszło jednak do XIX wieku z powodu panującego tu prawa rodowo-plemiennego. Pierwszym królem zjednoczonego królestwa przy wsparciu Anglików został Radama I z ludu Merina. W XIX wieku Europejczycy, dzięki zdobywaniu coraz liczniejszych koncesji, skolonizowali wyspę. Po konfliktach zbrojnych pod koniec XIX wieku między Madagaskarem po jednej stronie a Francją i Anglią po drugiej królestwo Imerina zostało kolonią francuską.

Wyspy Owcze – archipelag wysp wulkanicznych (o powierzchni 1399 km²) na Morzu Norweskim, między Wielką Brytanią, Islandią a Norwegią. Stanowią terytorium zależne Danii.

Ośrodkiem administracyjnym jest Thorshavn (farer. Tórshavn). Głównymi miastami Wysp Owczych są: Klaksvík, Hoyvík, Argir. Żyje tam prawie 48,2 tys. mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosi 34,5 osób/km². Językami urzędowymi są farerski i duński. Większość mieszkańców wyznaje luteranizm.

Wyspy posiadają własny 33-osobowy parlament – Løgtingið, działający z niewielkimi przerwami od czasów wikińskich, i odpowiedzialny przed nim rząd – Landsstýrið tworzony przez premiera (obecnie pełni tę funkcję Kaj Leo Johannesen) oraz sześciu ministrów (Handlu i Przemysłu, Finansów, Rybołówstwa, Kultury i Edukacji, Usług Socjalnych i Zdrowotnych oraz Spraw Wewnętrznych). Archipelag ma także dwóch deputowanych w parlamencie duńskim oraz Radzie Nordyckiej. W kompetencji rządu duńskiego leży prowadzenie polityki zagranicznej, obronnej i konstytucyjnej Wysp, aczkolwiek mają one co nieco do powiedzenia w kwestii międzynarodowej, czego dowodem jest odrzucenie w referendum członkostwa w Unii Europejskiej. Reprezentantem Danii na Wyspach Owczych jest królewski administrator (inaczej „wysoki komisarz”), obecnie Søren Christensen.

Wyspy Owcze podzielone są na sześć regionów i siedem okręgów wyborczych: Eysturoy, Norðoyar (także Norðoyggjar), Sandoy, Streymoy (podzielony na dwa okręgi wyborcze), Suðuroy oraz Vágar. Dzielą się one obecnie na 34 okręgi gminne. Do roku 2004 istniało 48 takich okręgów; rząd prowadzi politykę zachęcania do oddolnego łączenia się gmin, w związku z czym można oczekiwać, że liczba ich wkrótce ulegnie dalszej redukcji. Największym z okręgów administracyjnych jest Streymoy, zaś gminnym gmina Thorshavn.

Archipelag tworzy 18 głównych wysp wulkanicznych o powierzchni górzystej. Największe z nich to Streymoy (373 km²) i Eysturoy (286 km²). Najwyższym wzniesieniem Wysp Owczych jest Slættaratindur (882 m n.p.m.) na Eysturoy. Wzniesienia przecinają liczne doliny. Wybrzeża – na ogół skaliste i strome, tylko gdzieniegdzie mają charakter fiordów. Są tu najwyższe klify w Europie, jak znajdujący się na Viðoy klif przylądka Enniberg (745 m), zajmujący w Europie pierwsze miejsce. Rzeki są krótkie i wąskie, często przybierają na sile w okresie pozimowych roztopów, zdarza się, iż zakończone są wodospadami spadającymi z wysokich klifów do oceanu. Na wyspach występują także jeziora, z których największym jest Sørvágsvatn(3,56 km²) na wyspie Vágar.

Przybliżone współrzędne Wysp Owczych: 62°00′N 6°47′W (Thorshavn na wyspie Streymoy, w centrum archipelagu).

Wyspy Owcze zbudowane są głównie z bazaltów powstałych w paleocenie i eocenie, w okresie 60-50 mln lat temu w wyniku wylewów z bardzo długich, prostych szczelin (tzw. erupcji linearnych). Wyróżnia się trzy grube serie bazaltowe, o łącznej grubości około 3 km. Seria dolna ma około 900 m, środkowa – ponad 1300 m i górna około 670 m. Dolna seria na powierzchni dominuje na wyspie Suðuroy i Mykines, środkowa na powierzchni dominuje na zachodnich wyspach (głównie Vágar, Streymoy, Eysturoy), a górna na wyspie Sandoy i wyspach wschodnich archipelagu. Oprócz tych poziomo leżących serii są też powszechnie pionowe lub skośne żyły i dajki wulkanitów o większej odporności na wietrzenie niż bazalty głównych serii. Zaznaczają się one w morfologii wysp jako twardzielcowe skałki. Pomiędzy dolną a środkową serią bazaltów występuje seria ponad 100 m zlepieńców, zwietrzelin i warstwy węgli brunatnych powstała w czasie dłuższej przerwy w wulkanizmie. Datowana jest na eocen.

Pokłady węgla mają maksymalnie do 10 m miąższości (wraz z płonymi przeławiceniami), przeważnie dużo mniej, średnio 75 cm. Zasoby szacuje się na 12 mln ton. Odsłaniają się na wyspach Vágar i Suðuroy. Wydobycie na niewielką skalę prowadzono głównie w okresie obu wojen światowych.

Karaiby (Wyspy Karaibskie; dawniej: Indie Zachodnie) – region składający się z Morza Karaibskiego, tamtejszych wysp (w całości znajdujących się na Morzu Karaibskim, lub też częściowo z nim graniczących a częściowo z Oceanem Atlantyckim) oraz otaczających je wybrzeży. Region jest położony na południowy wschód od Zatoki Meksykańskiej i kontynentalnej Ameryki Północnej, na wschód od Ameryki Środkowej i na północ od Ameryki Południowej.

W położonym w zdecydowanej większości na płycie karaibskiej regionie znajdują się tysiące wysp i wysepek. Większość z nich tworzy łuki wyspowe, wyznaczające północną i wschodnią granicę Morza Karaibskiego. Wyspy Karaibskie składające się z Wielkich Antyli na północy i Małych Antyli na południu i wschodzie (w tym Wyspy Zawietrzne) są częścią Indii Zachodnich, do których zaliczany jest również archipelag Bahamów (tj. Bahamy oraz Turks i Caicos). W szerszym znaczeniu kraje kontynentalne jak Belize, Wenezuela, Gujana, Surinam i Gujana Francuska też są włączane do regionu Karaibów.

W skład Karaibów wchodzą państwa wyspiarskie, terytoria zależne, departamenty zamorskie oraz gminy specjalne (zamorskie): Anguilla, Antigua i Barbuda, Aruba, Bahamy, Barbados, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Dominika, Dominikana, Grenada, Gwadelupa, Haiti, Jamajka, Kajmany, Kuba, Martynika, Montserrat, Portoryko, Saint-Barthélemy, Saint-Martin, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Trynidad i Tobago, Turks i Caicos, Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych. Do 2010 roku do Karaibów były również zaliczane Antyle Holenderskie, niderlandzkie terytorium autonomiczne obejmujące 5 wysp: Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius i Sint Maarten. W wyniku referendum i w efekcie rozwiązania Antyli Holenderskich Bonaire, Saba i Sint Eustatius stały się holenderskimi gminami nadzwyczajnymi, nazywane też gminami zamorskimi lub gminami specjalnymi (niderl. bijzondere gemeenten). Curaçao oraz Sint Maarten stały się autonomicznymi krajami (niderl. land) wchodzącymi w skład Królestwa Niderlandów.

W sumie wyspy obejmują obszar 255 tys. km², z liczbą ludności przekraczającą 40 mln osób

Karaiby zostały odkryte przez Kolumba w 1492 roku i dość szybko skolonizowane przez mocarstwa europejskie.

Kuba, wschodnia część Hispanioli (Dominikana) i Portoryko stanowiły własność korony hiszpańskiej, Jamajkanależała do W. Brytanii, zachodnia część Hispanioli (Haiti) do Francji.

We francuskiej części Hispanioli w 1791 r. czarni niewolnicy, stanowiący zdecydowaną większość ludności wyspy, uniezależnili się w drodze zbrojnego powstania od Francuzów, rozbili ekspedycję wojsk napoleońskich w 1803 r. i w następnym roku utworzyli własne niepodległe państwo.

We francuskiej części Hispanioli w 1791 r. czarni niewolnicy, stanowiący zdecydowaną większość ludności wyspy, uniezależnili się w drodze zbrojnego powstania od Francuzów, rozbili ekspedycję wojsk napoleońskich w 1803 r. i w następnym roku utworzyli własne niepodległe państwo.

Również hiszpańska Dominikana, po kilku nieudanych powstaniach, uzyskała niepodległość w 1844 r. W ten sposób wszystkie hiszpańskie posiadłości w pierwszej połowie XIX w. stały się niepodległe, prócz Kuby i Portoryko.

Kuba, największa z wysp karaibskich, mimo kilkakrotnych buntów tubylczej ludności w latach 1868-1875 i 1895, pozostawała zależna od Hiszpanii do 1898 r., to jest do wojny Stanów Zjednoczonych Ameryki z Hiszpanią. Po klęsce Hiszpanii uzyskała niepodległość pod egidą USA, podobnie jak Portoryko. Hiszpanie zorganizowali na wyspie wielkie plantacje upraw trzciny cukrowej, a także tytoniu, i stała się ona największym eksporterem cukru oraz cygar na świecie, przy czym głównym odbiorcą tych wyrobów były Stany Zjednoczone. Kraje te były bardzo ściśle związane ze sobą gospodarczo i politycznie aż do 1959 r.

Najbardziej stabilna sytuacja polityczna panowała na brytyjskiej Jamajce. Na wyspie Brytyjczycy zorganizowali wielkie wydajne plantacje trzciny cukrowej. Prace na nich wykonywali również czarnoskórzy niewolnicy, lecz uzyskali oni w 1834 r. status ludzi wolnych. Wówczas też zaczęto stosować mechanizację prac na plantacjach trzciny cukrowej i wybudowano duże rafinerie cukru na wyspie. Wyspa przynosiła ciągle wielkie dochody i była najbardziej rozwinięta gospodarczo na Karaibach. Gdy popyt na cukier po 1870 r. zmalał, w wyniku konkurencji cukru kubańskiego i brazylijskiego, plantatorzy na Jamajce przestawili się na produkcję bananów i rumu.